- دوشنبه, ۴ فروردين ۱۳۹۹، ۰۴:۱۸ ب.ظ
آبان روز از فروددین ماه ماه برابر با ۱۰ فروددین ماه در گاهشماری اهل ایران میباشد، اولیه آبان روز سال میباشد و به ماجرا «دلیل قاطع» جشنی به همین اسم درین روز انجام می گردیده. از پاراگراف مراسم این جشن و پای کوبی آبیاری به یکدیگر بوده و نوعی انتظار برای بارش باران میباشد. میتوان اعلام کرد دو جشن و پای کوبی بهاری که به کلی فراموش نشده البته نسبتاً در معرض از فی مابین رفتن اند پای کوبی اول روز شنبه سال و اول چهارشنبه سال میباشند که خوشبختانه هر دو هنوز هم در بعضا نواحی جنوب خراسان و چهارمحال و بختیاری برگزار میشوند. مراسم این اعیاد نسبتاً مشابه سیزده به در میباشد و مردم برای جشن و پایکوبی به چنگ آوردن این روز یگانه به صحرا میروند و شور می‌کنند.
\"آبانگاه با کاف فارسی بر وزن آبان ماه، اسم روز دهم آبان ماه میباشد و اسم فرشته ای نیز می باشد که موکل آب میباشد.گویند: در شرایطی‌که در‌این روز باران ببارد آبانگاه مردان میباشد و مردان به به آب در آیند، و در صورتیکه باران نبارد آبانگاه زنان باشد و ایشان به آب در آیند و این کار را به خویش شگون و میمون دانند.\"
نکته اینکه این روز در روزنگار زرتشتی 4آبان میباشد که در روزنگار ما مصادف با 10 آبان میگردد آبان روز از آبان ماه خصوصیت دارااست به یکی مطرح ترین ایزدان آیتم ثنا ایرانیان دوران قبلی، یعنی ایزد آناهیتا، ایزد قیم آبهای جاری و ایستا و دریاها و رودها و چشمه سارها. در اوستا یشت پنجم موسوم به آبان یشت در تعریف و منزلت و نیروو ثنا این ایزد میباشد.
پایکوبی آبانگاه را به‌این استدلال برگزار می کردند که اولیه آبانروز در سال بوده میباشد. جشنی در ثنا آبان که در واقع به عبارتی ناهید یا این که آناهیتا میباشد، زیرا ناهید نخست سیاره بوده و بعد ها تبدیل به ایزد بانوی پاسبان آب های جاری و پاکیزگی آب ها شده‌است.
مطابق معمول، وقوع حوادث و حوادثی جهت گرامیداشت و زنده یادی آنان در مورخ، درین روز قرار داده شده‌است از پاراگراف آنکه در روزگار جنگهایی دربین ایرانیان و تورانیان، به امر افراسیاب کاریزها و نهرهای آب ویران و مالامال گردیده بود. زو پسر طهماسب امرکرد تا آن کاریز ها را آباد و لایروبی کردند. و انهار وسیع آب سرازیر ساختند و به همگی جا ترتیبی بخشید تا جویهای آب رسد در‌این روز بود که به تمامی مردم میهن درایت رسید که پادشاهی از ضحاک بشد و فریدون به پادشاهی رسید و مردمان بعداز دورانی دراز، ایمن و راحت خیال گردیده و به شغل های خویش پرداختند. و هدف دیگر برای این پای کوبی آنکه زمان هشت سال در کشور‌ایران باران نبارید و بر اثر این عذاب، خشکسالی و قحطی به وجود آمد .اکثری از مردمان تلف شدند و اکثری شکاف شهر و دیار کرده، به جاها و میهن های دیگری رفتند. سرنوشت بعداز هشت سال در چنین روزی باران بارید و خشکسالی و بیماری و ناداری و مشقت از در بین رفت به همین جهت مردمان این روز را گرامی داشته و سالانه به پای کوبی و سرور و شادمانی پرداختند.
«...در حال حاضر آبها را میستاییم، آبهای فروچکیده و گردآمده و جاری گردیده و خوب کـُنش ِ اهورایی را...»
(یسنا هـات 38 بند 3)
پیکره ی آناهیتا ایزد بانوی آب های جاری
آبان به اسم آب و فرشته آب میباشد. این فرشته به اسم «برزیزد» نیز خوانده میشود. در اوستا «اپم نپات» و در پهلوی «آبان» گفته می گردد. آب عده باران میباشد. در اوستا و پهلوی «آپ» و در سانسکریت «آپه» و در فرس هخامنشی «آپی» میباشد. این عنصر مانند عنصرها اصلی (حریق، خاک، هوا) در آئین مقدس میباشد و آلودن آن گناه میباشد و برای هرمورد از آن‌ها فرشته مخصوصی رقم خورده میباشد.
جشن و پایکوبی و یسنه
کلمه و واژه پایکوبی از واژه و کلمه «یسنه» اوستایی آمده و این کلمه و واژه نیز از ریشه اوستایی مشتق گردیده که به معنای حمد کردن میباشد. به این ترتیب مفهوم کلمه و واژه جشن و پایکوبی، حمد و پرستش میباشد.در جشن و پای کوبی های کشور ایران باستان مدام شعف و تفریح، با حمد اهورا مزدا و آفرین و نیایش همپا بود. بدین مضمون که پیش از مقدمه برنامه اصلی جشن و پایکوبی، با حضور کمپانی کنندگان سرودهایی از اوستا و دعای آفرینامه خوانده می گردیده، آنگاه برنامه اصلی جشن و پایکوبی مقدمه می شده. جشن و پای کوبی های کشور‌ایران باستان به سه گونه تقسیم میشوند: پای کوبی های سالیانه یا این که گهنبارها، جشن و پای کوبی های ماهیانه و جشن و پایکوبی های متفرقه. پای کوبی ها یادگارهای براق پدران بیدار دل ما میباشند که متاسفانه در حین مورخ اکثری از آنان به علت جبر دوره و تعصبات بسیار، از در بین رفته و حال از آنان مثال هایی بسیار اندک در جامعه اهل ایران به دیده می‌خورند. البته این مثال اندک، علامت هایی بس پهناور می باشند از فکر بلند و طبع دقیق اهل ایران، طبعی که خدا بدین خویشاوندان ارزانی داشته میباشد.
انگیزه از برگزاری جشن و پایکوبی ها در کشور ایران باستان حمد خداوند، نشست مردم، سرور و شادمانی، اعطا کرد و دهش و رحمت به بینوایان و زیردستان بوده میباشد.
آب مقدس
روز دهم آبان در روزنگار زرتشتی به اسم «آبان» میباشد و در حال حاضر در گاهشماری نو این روز، ۶ روز به عقب آمده و ۴ آبان شده‌است. عامل این تفاوت این میباشد که در گاهشماری قدیم، کلیه ماه های سال ۳۰ روز بودند و اکنون که شش ماه در آغاز سال ۳۱ روزه میباشد، این روز ها تغییر و تحول می نمایند.
هرودوت میگوید: «ایرانیان در آب ادرار نمی‌کنند، آب دهن نمی اندازند و در آب سرازیر دست نمی شویند.»
استرابون میگوید: «ایرانیان در آب سرازیر خویش را شست وشو نمی دهند، وقتی که ایرانیان به دریاچه یا این که رود یا این که چشمه ای می رسند، چاله های پهناور کنده و قربانی در کنار آن میکشند و دشوار پروای آن دارا‌هستند که هیچ زمان خون به آب نیامیزد، زیرا این عمل سبب ساز آلودگی آب خواهد شد.» و در جایی دیگر میگوید: «در آن (آب) جنازه و مردار نمی اندازند و عموماً آنچه ناپاکی میباشد در آن نمی ریزند.»
کریستین سن نیز میگوید: «ایرانیان احترام آب را بیش تر از هر چیز واجب می شمرند.»
در جشن و پایکوبی آبانگان، پارسیان به ویژه زنان در کنار رود، دریا و یا این که چشمه، فرشته آب را نیایش می‌کنند. آبی رنگ را که اوصاف سه گانه اش (رنگ، رایحه و طعم) تغییر‌و تحول می یافت، برای آشامیدن و شست وشو به عمل نمی بردند.
بیرونی در اثر ها الباقیه در امر جشن و پای کوبی آبانگان چنین می نویسد: «آبان روز، روز دهم آبان میباشد و آن عیدی میباشد که به واسطه توافق دو نام، آبانگان میگویند. درین روز «زو» پسر تهماسب از سلسله پیشدادیان به پادشاهی رسید و مردم را به کندن نهرها و تعمیر آنان دستورداد و در‌این روز به کشورهای هفتگانه خبر رسید که فریدون، بیوراسب (ضحاک) را اسیر کرد و خویش به پادشاهی رسیده و به مردم فرمان داده میباشد که منزل و معاش خویش را صاحب و مالک شوند.»
همینطور در رابطه پیدایش پایکوبی آبانگان قصه میباشد که در‌پی نبرد های طولانی میان کشور‌ایران و توران، افراسیاب تورانی دستورداد تا کاریزها و نهرها را ویران نمایند. بعد از آخر نبرد پسر تهماسب که «زو» اسم داشت امرکرد تا کاریزها و نهرها را لایروبی نمایند و بعد از لایروبی، آب در کاریزها جاری شوید. ایرانیان داخل شدن آب را جشن و پای کوبی گرفتند. در داستان دیگری آمده میباشد که بعد از هشت سال خشکسالی، در ماه آبان باران مقدمه به باریدن کرد و از آن عصر جشن و پای کوبی آبانگان بوجود آمد.
زرتشتیان درین روز همانند بقیه جشن و پای کوبی ها به آدریان ها میروند و بعداز آن به کنار جویبار ها و نهرها میروند و با تلاوت اوستای آبزور (بخشی از اوستا) که بوسیله موبد خوانده میشود، اهورا مزدا را حمد کرده و درخواست فراوانی آب و حفظ آن را مینمایند و بعداز آن به شعف می‌پردازند.
در اوستا «آبان» فرشته ای میباشد که تحت عنوان فرزند آب ها معرفی شده‌است. این اوست که آب ها را پخش مینماید (یشت ،۸ بند ۳۴) وی نیرومند و بلند قامت میباشد و دارنده اسب تندرو. وی مانند هرمزد مهر، کنیه اهوره (= سرور) داراست و مانند امشاسپندان براق میباشد. در وداها اسم وی به طور «اپام نپات» ظواهر میشود که خدای آب ها میباشد.
در فقره یک و دو، گرده ،۸ هفتمی یشت وسیع میگوید: «به سرچشمه آب سلام می فرستیم، به گذرهای آب سلام می فرستیم، به کوه هایی که از بالای آن ها آب روان میباشد سلام می فرستیم، به دریاچه ها و استخرها سلام می فرستیم.»
در یسنا ۶۵ فقره ،۱۰ اهورا مزدا به پیامبرش میگوید: «در آغاز به آب روی آور و حاجت خود را از آن بخواه.» احترام به آب امروز نیز در مرزوبوم خشک ما مشاهده میشود. فی مابین مردم مایع روشنی میباشد و چنانچه ناخواسته آبی‌رنگ به روی کسی پاشیده شود، میگویند آب نوروفروغ میباشد یا پشت رمز مسافر آب میپاشند تا سفرش بی خطر انجام گیرد و زود بازگردد و این اعتقاد و باور که آب ناخواسته و یا این که نطلبیده، خواسته میباشد تمامی نشان از احترام و ارزشی میباشد که مردم جمهوری اسلامی ایران نسبت بدین مایع حیات بخش قائل میباشند. در اینجا، زیرا سخن از آب و عظمت آن آمد، بهتر میباشد اناهیتا ایزدبانوی آب ها نیز معرفی شود.
آناهیتا
ناهید، اناهید (اردویسور اناهیتا) ایزدبانوی با شخصیتی بسیار پر رنگ میباشد که عمر حمد وی به گذشته از زرتشت می‌رسد. «اردوی» به معنای رطوبت که در دو بخش «آن» که صحبت نفی میباشد و «هیت» به معنای آلوده و کثیف و چرک آلود، به معنا آب های منزه و نیرومند معرفی می گردد. این ایزدبانو در کتیبه اردشیر دوم هخامنشی و در بخش اعظمی از سنت ها، به طور خلاصه گردیده «آناهیتا» در میاید و در آخرها عصر هخامنشی در کتیبه های پادشاهان اردشیر دوم و سوم در کنار هرمزد و مهر، ذکر میشود. به این ترتیب والدین آب ها میگردد و از اپم پنات پیشی میگیرد.
اناهیتا در آبان شیت اوستا، زنی میباشد برنا، خوش اندام، بلند بالا، خوشگل رخ با بازوانی سفید و اندامی برازنده، کمربند تنگ به دربین بسته، به جواهر تر و تمیز با طوقی زرین برگردن و گوشواره چهارگوش در گوش، کفش هایی براق به پا، با بالا پوشی زرین و پرچین. این ایزدبانو با صفات نیرومندی، زیبایی و خردمندی به طور الهه علاقه و باروری در میاید، چون چشمه حیات از وجود وی می جوشد و به این سیرتکامل «مامان خداوند» نیز میشود و همتای اهل ایران آفرودیت (الهه علاقه و زیبایی در یونان) و ایشتر (الهه بابلی) به حساب می آید. اناهیتا گردونه ای داراست با ۴ اسب سپید. اسب های گردونه وی ایزد ابر، باران، برف و تگرگ میباشند. وی در بلندترین طبقه افق جای گزیده میباشد. وی نطفه مردان را تمیز مینماید و زهدان زنان را برای زایش فراهم می نماید. وی خدای محبوبی بود که اکثری را به خویش جلب کرد و امروز هم در هندوستان پیروانی دارااست.
